Ego is het masker dat we dragen zodat we onze ware identiteit kunnen beschermen tegen de (boze) buitenwereld. Trots is de buitenkant van het masker en schaamte is de binnenkant van dat masker. Maar het is nog steeds een masker. Waar de buitenkant van het masker een facade optrekt van controle (in verregaande vorm narcisme) en daarmee afwijzing van anderen, is de binnenkant van het masker gericht op zelf-afwijzing.
Credits: Wolfgangfoto https://www.flickr.com/photos/wolfgangfoto/3206913459
Trots – de buitenkant van het masker
Een masker is een verharding, een schild, een beschermlaag. Zo’n masker groeit naarmate je meer geconfronteerd bent met afwijzing van je oorspronkelijke zelf. Als je iemand hoort zeggen: ik zou wel wat meer mezelf kunnen zijn, zegt hij eigenlijk: ik wou dat ik mijn masker kon afzetten. Hoewel zo’n masker de kwetsbare zelf kan verdedigen, wordt het tegelijkertijd een harnas. Na verloop van tijd gaat het klemmen en kun je niet meer. Een burn-out, depressie of een clash met collega’s of familie is het gevolg van een te lang dragen van een masker.
Schaamte – de binnenkant van het masker
Vaak wordt schaamte geassocieerd met schuld, maar schuld en schaamte ligt verder uit elkaar dan je denkt. Schaamte is een afwijzing van de zelf. Waar de buitenkant van het masker vooral naar buiten is gericht, een facade optrekt, is de binnenkant van het masker zelf-afwijzend. Schaamte is geen angst voor afwijzing, zoals sommige schrijvers beweren, het IS de afwijzing. De buitenkant van het masker is de angst voor de afwijzing. De binnenkant is al afgewezen en richt de pijlen naar binnen.
Schaamte en trots, de yin en yang van ego
Het masker is het ego. Het ego is op zich neutraal. Net als een gebruiksvoorwerp zoals een mes. Een mes is neutraal, je kunt er aardappels mee schillen maar ook iemand mee doden. Trots is meer dan het ego. Het is jezelf als hoger achten dan de ander. Die trots komt, paradoxaal genoeg, voort uit schaamte. Jezelf lager vinden dan een ander, schaamte, wordt door het masker gecompenseerd. Overmatige trots, of gewoon trots, is dus het verhullen van de schaamte. Snap je het nog? Schaamte en trots gaan dus hand in hand. Er is alleen 1 klein subtiel verschil…
Hein waschefort [CC BY-SA 3.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons
Existentiële dilemma’s
Trots en schaamte zijn met elkaar verstrengeld. Het is een existentieel dilemma (Alie Weerman). Net zoals:
- leven / dood
- vrijheid / beperktheid
- verantwoording / schuld
- verbinden / eenzaam
- betekenis / zinloosheid
- orde / chaos
existentiële dilemma’s zijn. De keuze tussen trots en schaamte maken we dagelijks ontelbare keren. En dat is maar goed ook. Het voorkomt dat je in je pyjama naar je werk gaat of de hele dag in je neus peutert. In het openbaar. De keuze om toch maar even voor trots te kiezen houdt de fatsoensnorm een beetje op orde. Functionele schaamte wordt dit ook wel genoemd. Het houdt ons in het gareel, tot het klemt en je thuis bent en weer lekker je campingsmoking kunt dragen. Hoe die fatsoensnormen werken verschilt weer per mens en daar kun je dan eindeloos over discussiëren of zelfs oorlog voeren.
Trots breken of schaamte smelten?
Een masker, het ego, is het existentiële dilemma van er mogen zijn of er niet mogen zijn. Het is het masker van het ego dat klemt en zwaarder wordt naarmate die trots en schaamte toeneemt. Op een dag breekt het. Dit kan op latere leeftijd of op het sterfbed gebeuren. Oudere mensen worden dan opeens ‘zacht’ en kinderlijk. Het lastige met trots is dat het zich niet zo makkelijk laat breken. Hoe kun je dan toch jezelf bevrijden van de beknelling van een masker? Door schaamte te smelten.
Als je tegen de buitenkant van een masker tikt om te vragen of het even kan zakken, klinkt het hol. Je tikt dan als het ware tegen domheid aan. Trots staat gelijk aan onwetendheid. Angst voor afwijzing, trots, is een vorm van domheid. Schaamte, de binnenkant is minder dom. Die heeft het vermogen om naar binnen te kijken. Althans, de potentie. Schaamte is net als de buitenkant van het masker een verharding. Je zou ook kunnen zeggen: bevriezing. Wil je loskomen van je masker, zodat je ware ik, je authenticiteit naar voren kan komen? Smelt dan je schaamte.
Bevrijding van het masker
Het masker is neutraal. De schuld geven aan het masker, of aan het ego is tijdverspilling. Het ego is het zelfbeeld dat we over onszelf hebben. Hoe zie jij jezelf? Wat is jouw zelfbeeld? Een ander woord hiervoor is zelf-respect. Kun jij jezelf zien? Zolang je een masker draagt zien anderen jou niet (denk je dan) maar je ziet jezelf ook niet. Introspectie is een sleutel om jezelf te gaan zien zoals je werkelijk bent. Meditatie is hier een beproefd middel voor. Een andere manier om vrijwillig je masker los te kunnen laten is systemisch werk. Bij workshops van The Art of Shadow spelen we met de maskers. Hoe zie jij jezelf? Klopt dat beeld dat je van jezelf hebt nog wel? Is het masker dat je uit zelfbescherming bent gaan dragen nog wel nodig? Hoe zou het voelen als je even los kunt komen van een of meerdere maskers?