Gaslighting is een manipulatietechniek met als doel je aan jezelf te laten twijfelen. Gaslight is een Amerikaanse film uit 1944 onder regie van George Cukor. De film is gebaseerd op het toneelstuk Angel Street van Patrick Hamilton. De hoofdrolspeelster Paula wordt langzaam aan gek gemaakt door haar man die door hele geniepige trucjes haar aan zichzelf laat twijfelen. Hij gaat zover dat zij bijna haar verstand verliest. De grootste truc is dat hij gaslampen laat flikkeren en haar laat denken dat ze hallucineert.
Zo subtiel als gas
Gaslighting en narcisme
Gaslighting wordt gezien als een vorm van narcisme. Het wordt gebruikt door personen die voldoen aan de criteria voor narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornissen. Het doel is om je zelfvertrouwen af te breken zodat de narcist de macht over je krijgt. Het is één van de meest schadelijke vormen van emotionele mishandeling. De macht die gevoeld wordt door de gaslighter, geeft hem of haar het gevoel van superioriteit en onschuld. Niet hij is de schuldige, maar het slachtoffer is schuldig aan zijn eigen ellende. De dader blijft door de gaslight techniek gevrijwaard van schuld. Als je te maken hebt met een gaslighter, is de kans groot dat je gevoelens van schaamte. De gaslighter heeft dan zijn doel bereikt en heeft zijn schaamte succesvol naar jou overgeheveld.
Zo glad als een aal
Omdat Gaslighting heel subtiel gebeurd, heeft het slachtoffer niet door wat er gebeurt. Vooral kinderen die te maken hebben met één of twee narcistische ouders, zullen niet doorhebben wat er speelt. Ze zullen denken dat er met hen iets mis is, en uit loyaliteit zullen ze slechts in een enkel geval kunnen ontsnappen uit het gekmakende spel van gaslighting. De gaslighter is namelijk zo glad als een aal en is gespecialiseerd in het ermee wegkomen van zijn daden.
Gaslight technieken
Hoe ziet nou dat gaslighten er in de praktijk uit? En van welke technieken maakt een gaslighter gebruik? De lijst is eigenlijk oneindig omdat het zo’n creatieve manier van manipuleren is. De essentie komt echter op een paar dingen neer:
- liegen
- ontkennen
- vleien
- verwarren
- projecteren
- uitspelen (verdeel en heers)
- beschuldigen
1. Liegen
Liegen is de basis van gaslighting, want alles wat de gaslighter doet is niet op waarheid gebaseerd. Door de waarheid te verdraaien, verhullen en te laten verdwijnen wordt je op het verkeerde been gezet. Dingen zijn niet gezegd, niet gebeurd of hebben nooit bestaan. Jouw realiteit heeft geen bestaansrecht.
2. Ontkennen
Op het moment dat je een gaslighter confronteert met de waarheid zal hij ontkennen. Het is niet gebeurd, hoe kom je erbij. Weet je zeker dat je iets gezien hebt, of iets hebt afgesproken? Dan moet het wel aan jou liggen dat je het vergeten bent.
3. Vleien
Dit kun je ook grooming noemen, versieren, slijmen gladpraten. Door op gezette tijden weer even heel aardig te doen wordt je ook weer op het verkeerde been gezet. Maar het was zo’n schurk, oh nee wacht, toch niet, nu doet hij weer aardig. Het zal daarom wel weer aan mij liggen.
4. Verwarren
Dingen gaan rommelig, opeens komt er iets tussendoor, schijnbare vergeetachtigheid. Dingen op het laatste moment veranderen of van koers veranderen. Verwarring scheppen. De gaslighter zal geen enkele zekerheid geven en vertrouwen geven door dingen volgens een vast patroon te laten verlopen. Doodvermoeiend.
5. Projecteren
Op het moment dat de gaslighter doorheeft dat jij hem doorhebt zal hij gaan projecteren. Als jij je aangevallen voelt zal hij roepen dat hij door jou wordt aangevallen. De bal terugkaatsen en zelf geen verantwoordelijkheid nemen.
6. Uitspelen
Verdeel en heers. In het Engels: triangulation. Door bij anderen in te fluisteren dat jij niet helemaal in orde bent, mentaal, zullen anderen met een grote boog om je heen lopen.
7. Beschuldigen
Dit lijkt op projecteren en uitspelen maar het is de meest basale vorm van schuld en schaamte overdragen. Hij zal je gewoon glashard beschuldigen. Of je nu wel of niet schuldig bent.
Voorbeeld van gaslighting
Er is wat onrust in de regio van een groot bedrijf. Een directrice belegt een vergadering en vraagt aan wat werknemers uit die regio om deze in te plannen. De werknemers gaan aan de slag maar krijgen maar steeds geen concrete datum door van de directie. Ze komen bij elkaar om te bespreken wanneer en wat er besproken moet worden om dit terug te geven aan de directie. De directie heeft inmiddels van één van de werknemers doorgegeven gekregen wat er besproken is. De directrice heeft nu de informatie waar ze om vroeg maar geeft dit niet door aan de andere werknemers. Die proberen nog steeds die vergadering te beleggen. Zonder succes. Op het moment dat ze de directrice confronteren met de onmogelijkheden reageert de directrice geagiteerd: kunnen jullie nou ook niets zelf?
Onder de werknemers ontstaat onvrede. De vergadering gaat niet door en er is alleen nog maar meer verwarring over de te varen koers. De directrice organiseert na een paar weken opeens uit het niets zelf een gezellig ontbijtje om de sfeer weer goed te maken. Hierdoor lijkt zij weer de engel en de geagiteerde werknemers slikken haar gedrag voor zoete koek.
Wat doet het met jou en wat kun je doen om er uit te komen?
Het gaslight effect uit zich in diverse vormen. Onzekerheid, schaamte, jezelf vaak verontschuldigen kunnen allemaal tekenen zijn dat je met een gaslighter te maken hebt. Je twijfelt veel en bent geneigd in eerste instantie jezelf de schuld te geven. Buikpijn kan een signaal zijn. Wat je kunt doen:
- beseffen dat jij niet verantwoordelijk bent voor iemand anders gedrag
- praat er met iemand over die je vertrouwt, maak er geen geheim van
- hou een dagboek bij, schrijf op wat er feitelijk gebeurt zodat je niet in de gaslighter zijn realiteit getrokken wordt
- ga niet in discussie, dit zul je niet winnen
- neem afstand en creëer veiligheid voor jezelf
- luister naar je gevoel en intuïtie
- werk aan je schaamte, zorg dat je niets te verbergen hebt of ergens mee gemanipuleerd kunt worden
- wees eerlijk, naar jezelf en naar anderen
- leer jezelf beter kennen
- lees het boek ‘Het Gaslight Effect’ van Robin Stern