Wat is nou het verschil tussen schuld en schaamte? Het is het verschil tussen zijn en doen. In schaamte voel je je slecht, in schuld deed je slecht. Schaamte is het overtreden van groepsnormen is en schuld het overtreden van je eigen normen. Schuld heeft te maken met je eigen geweten.
The soul will definitely feel guilty if it cannot be honest. It is a matter of finding the value of honesty.
Bij schaamte kun je iets moeilijk of helemaal niet verwoorden. Bij schuld is dat minder moeilijk. Je kunt dan iets opbiechten. Bij schuld kun je je verontschuldigen. Bij schaamte kan dat niet. Je kunt je niet zomaar ‘ontschamen‘. De gevangenissen zitten vol met schuld maar mensen die gevangen zitten in schaamte zijn onzichtbaar.
Schaamte kan een intens gevoel van onwaardigheid veroorzaken maar kan ook een lichtere sensatie zijn. Bijvoorbeeld bij schaamrood op je kaken als je bij de kassa niet kunt pinnen omdat je rekening leeg is. Dit wordt dan weer gêne genoemd.
Schuld en schaamte bij elkaar
Toch is er wel degelijk een samenhang tussen schuld en schaamte. Ze worden niet voor niets samen in één zin genoemd. De samenhang zit hem in de sequentie; de volgorde. Hierbij geldt wel dat het niet altijd samen gaat. Je kunt je schamen zonder je schuldig te voelen en je schuldig voelen zonder je te schamen.
Schaamte is een afwijzing van de zelf of de ander ten behoeve van de sociale normen en waarden. Iemand beschamen is een vorm van macht uitoefenen. Het gevoel van schaamte volgt altijd op een afwijzing die vaak fysiek van aard zijn. Denk aan huidskleur, geslacht, mate van intelligentie etc. Schaamte komt vaak voort uit lichaamsbewustzijn, uit identificatie met het lichaam en alles wat daar mee te maken heeft. Door de schaamte of beschaming over een van die identificaties, loop je het risico jezelf te isoleren. Ik ben anders, denk je dan of is je verteld. Om de relatie met de groep in stand te houden zet je vervolgens een masker op dat wel sociaal aanvaardbaar is.
Door het isolement dat voortvloeit uit schaamte, ontstaat er pijn. Die pijn kan heel subtiel zijn, maar ook heel zwaar op de borst drukken. Je kunt je niet uiten en niet verbinden. Je loopt dan immers het risico dat je opnieuw wordt afgewezen.
Pijn verdoven
Om van de pijn van het gevoel van isolement af te komen wordt vaak verdoving ingezet als redmiddel. Dat verdoven gebeurt op verschillende manieren zoals beschreven in schaamte herkennen. Globaal zijn dit:
- Terugtrekken: ‘ik wil er nu niet over praten’ of geheimhouding
- Ontwijken: ‘vluchten’ in hoofd, externe afleiding of verdoving
- Zelfverwijt: door zelfvernedering zelf controle houden
- Anderen aanvallen: vernederen en pesten van anderen, narcisme
Een verslaving (ontwijken) is een uiterste, maar een paar biertjes, extreem gezond eten, joggen, social media en andere dwangmatige afleidingen kunnen werken als geruststellende verdoving. Als de verdoving vervolgens de overhand krijgt, kun je gekke dingen gaan doen. Waar je achteraf spijt van krijgt of je schuldig over gaan voelen. Ditzelfde geldt voor terugtrekken, zelfverwijt en anderen aanvallen.
Schuld is daarmee een andere en veel lichtere ‘emotie’. In schaamte herkennen schreef ik al dat schaamte geen emotie is maar een bevriezing. Schuldgevoel is wel een emotie, een gevoel, en daarmee hanteerbaar.