Hoe kun je schaamte herkennen? En hoe weet je of je zelf schaamte hebt? Schaamte is het mechanisme van jezelf onzichtbaar maken, wat het juist lastig maakt om er aan te werken.
Een ongezond zelfbeeld
Iemand die beschaamd is heeft moeite met zelfvertrouwen. Omdat ze geloven dat er iets mis is met hen, kunnen ze niet goed naar binnen kijken en zien wat er wel goed is aan zichzelf. Ze zijn niet verbonden met hun gevoelens, inzichten of hun eigen intelligentie; in plaats daarvan kijken ze naar buiten. Ze richten zich dan op de vermeende blik van de ander.
Omdat ze geloven dat er iets mis is met hen, zijn ze geneigd om buiten zichzelf te zoeken naar antwoorden op problemen met zichzelf en anderen. Ze zoeken dan heil via een genezer, goeroe, leraar, vriend, boek, beweging of religie. Het gevoel van goed genoeg te zijn ontbreekt. Het kan immers altijd beter. Perfectionisme ligt dan op de loer.
Reacties op schaamte – Silvan Tomkins
Volgens psycholoog Silvan Tomkins, gespecialiseerd in emoties, zijn er vier hoofd-reacties op schaamte:
- Terugtrekken: ‘ik wil er nu niet over praten’ of geheimhouding
- Ontwijken: ‘vluchten’ in hoofd, externe afleiding of verdoving
- Zelfverwijt: door zelfvernedering zelf controle houden
- Anderen aanvallen: vernederen en pesten van anderen, narcisme
Sylvan Tomkins ziet schaamte ook als ‘verbindende emotie’. Schaamte heeft als eigenschap om zich te verbinden met andere emoties. Schaamte houdt andere emoties ‘in bedwang’.
Elke emotie heeft de neiging om zich te uiten. De neiging van boosheid is om te slaan. De neiging van rouw is huilen en troost te zoeken. De neiging van angst is wegrennen en de angst van nieuwsgierigheid is onderzoeken. De neiging van schaamte is bevriezen (freeze), verstoppen, verdwijnen.
Schaamte wordt de ‘meester’ emotie genoemd omdat het alle andere emoties onder controle kan houden. Schaamte bindt zich met andere emoties om ze te ontkrachten en om te voorkomen dat ze ontladen in actie. Op die manier houdt schaamte ons veilig en helpt ons volgens de ‘regels’ te leven. Een andere kijk op de relatie tussen schaamte en emoties is schaamte juist te zien als de afwezigheid van emoties. Gevoelens zijn verstard: