Hoe kun je schaamte herkennen? En hoe weet je of je zelf schaamte hebt? Heb je vermoedens van schaamte maar kun je er niet je vinger op leggen waar het vandaan komt? In ons onderbewustzijn speelt zich heel veel af zonder dat we het weten. Misschien is er schaamte gevoeld bij familieleden en heb je je dit onbewust eigen gemaakt.
Een ongezonde verhouding tot de zelf
Iemand die beschaamd is heeft moeite met zelfvertrouwen. Omdat ze geloven dat er iets mis is met hen, kunnen ze niet goed naar binnen kijken en zien wat er wel goed is aan zichzelf. Ze zijn niet verbonden met hun gevoelens, inzichten of hun eigen intelligentie; in plaats daarvan kijken ze naar buiten. Ze richten zich dan op de vermeende blik van de ander.
Omdat ze geloven dat er iets mis is met hen, zijn ze geneigd om buiten zichzelf te zoeken naar antwoorden op problemen met zichzelf en anderen. Ze zoeken dan heil via een genezer, goeroe, leraar, vriend, boek, beweging of religie. Het gevoel van goed genoeg te zijn ontbreekt. Het kan immers altijd beter. Perfectionisme ligt dan op de loer.
Schaamte is ook een onvermogen om de zelf te beschermen. Iemand die schaamte kent kan niet vertrouwen op signalen dat ze in gevaar zijn. Ze herkennen niet het gevoel van veiligheid en onveiligheid. Dit gevoel is een bevriezing van het derde chakra, de solar plexus. In plaats daarvan denken ze dat ze de signalen verkeerd lezen, omdat hun innerlijke autoriteit, om zo te zeggen innerlijk kompas, niet werkt. Ze zien daardoor niet wat hen mogelijk schade berokkent en staan daarom open voor pijn.
Reacties op schaamte – Silvan Tomkins
Volgens psycholoog Silvan Tomkins, gespecialiseerd in emoties, zijn er vier hoofd-reacties op schaamte:
- Terugtrekken: ‘ik wil er nu niet over praten’ of geheimhouding
- Ontwijken: ‘vluchten’ in hoofd, externe afleiding of verdoving
- Zelfverwijt: door zelfvernedering zelf controle houden
- Anderen aanvallen: vernederen en pesten van anderen, narcisme
Sylvan Tomkins ziet schaamte ook als ‘verbindende emotie’. Schaamte heeft als eigenschap om zich te verbinden met andere emoties. Schaamte houdt andere emoties ‘in bedwang’.
Elke emotie heeft de neiging om zich te uiten. De neiging van boosheid is om te slaan. De neiging van rouw is huilen en troost te zoeken. De neiging van angst is wegrennen en de angst van nieuwsgierigheid is onderzoeken. De neiging van schaamte is bevriezen (freeze), verstoppen, verdwijnen.
Schaamte wordt de ‘meester’ emotie genoemd omdat het alle andere emoties onder controle kan houden. Schaamte bindt zich met andere emoties om ze te ontkrachten en om te voorkomen dat ze ontladen in actie. Op die manier houdt schaamte ons veilig en helpt ons volgens de ‘regels’ te leven. Een andere kijk op de relatie tussen schaamte en emoties is schaamte juist te zien als de afwezigheid van emoties. Gevoelens zijn verstard:
Omgekeerde projectie
Om er achter te komen of je schaamte hebt kun je de methode van omgekeerde projectie gebruiken. Als iets pijnlijk is om onder ogen te zien is projectie een veilige methode om de pijn niet te voelen. Het nadeel van projectie is ook dat je ook de mooie dingen weg-projecteert.
Dit werkt zo:
- neem iemand in gedachten waar je je aan ergert
- bekijk de ergenis aan die persoon: wat doet hij of zij wat je zo mateloos irriteert
- draai het nu om: datgene wat die persoon doet is iets dat ik bij mijzelf onderdruk
Een voorbeeld:
Gerrit ergert zich dood aan het zwijgen van zijn vader. Iedere keer als iemand iets naars tegen zijn vader zegt, komt zijn vader niet in verweer maar zwijgt. Dit haalt het bloed onder de nagels bij Gerrit vandaan. Woest wordt hij ervan.
Het omgekeerde van zwijgen is praten.
Mag Gerrit zichzelf uiten? Schaamt Gerrit zich voor zijn eigen zwijgen?
Jaloezie
Hetzelfde werkt met jaloezie. Bedenk iemand waar je jaloers op bent. Wat voel je? Wat heeft zij of hij dat jij niet hebt?
Draai het nu om.
Mag jij van jezelf hebben wat zij of hij heeft? Gun je dit jezelf niet?
Schaduwwerk bij The Art of Shadow
De methode van omgekeerde projectie is ook te ervaren bij The Art of Shadow. Hier wordt door middel van spel kennis gemaakt met de mooie delen van de zelf die voorheen door schaamte in de schaduw zijn belandt. Een Art of Shadow sessie is individueel of in groepsverband te volgen.