Schaamte doorbreken is één van de moeilijkste dingen om te doen. Om jezelf kunnen openen en kwetsbaar te kunnen opstellen is moed nodig. Wat kun je doen, als luisteraar, al dan niet als professional, voor iemand die zijn schaamte durft te doorbreken?
In het Engels is er een mooie uitdrukking voor het luisteren naar iemands verhaal: holding space. Het gedicht van Rutger Kopland is een soort holding space.
Ga nu maar liggen liefste in de tuin,
de lege plekken in het hoge gras, ik heb
altijd gewild dat ik dat was, een lege
plek voor iemand, om te blijven.
Luisteren naar schaamte, hoe doe je dat?
Iemand die beschaamd is, heeft geleerd te zwijgen. Mensen die worstelen met schaamte verdringen hun eigen behoeften omdat ze het niet gezegd krijgen. Dit zwijgen of geheimhouden is een ruim begrip. Het kan inhouden dat iemand letterlijk de mond is gesnoerd (dit is ons geheim, je mag het tegen niemand zeggen). Of iemand heeft onder druk van de conventionele moraal zichzelf het zwijgen opgelegd (zo gedragen we ons nou eenmaal niet). Wat ook de reden is van het inslikken van woorden, de keelchakra is gesnoerd. Het doorbreken van stilte kun je niet afdwingen. Wat je wel kunt proberen is een veilige setting te bieden.
Ongemerkt sluipen verwijten, eisen en manipulaties (met angst, schuld en schaamte, afwentelen van verantwoordelijkheid, veroordelingen) voortdurend in goedbedoelde communicatie. Enkele valkuilen zijn:
- Zeggen dat je je niet hoeft te schamen
Iemand is al opgesloten in zijn schaamte, tegen iemand zeggen dat hij zichzelf niet op hoeft te sluiten is erg pijnlijk. Het bevriezen dat plaatsvindt bij schaamte kun je niet ontdooien door te zeggen dat bevriezen niet nodig is. Het kan aanvoelen als zeggen: stel je niet zo aan. - Boos worden op de dader
Iemand die worstelt met schaamte worstelt ook met loyaliteit. Schaamte wordt vooraf gegaan door afwijzing door vernedering of verstoting. Hoe dit werkt kun je in dit filmpje zien. Schaamte is een sociale emotie en wordt ervaren als een conflict binnen jezelf als gevolg van afwijzing. Als iemand zijn verhaal over schaamte wil vertellen heeft hij mogelijk helemaal niet de intentie om de afwijzer zwart te maken. Verontwaardiging naar de persoon die afwijst is daarom niet behulpzaam naar de beschaamde. Op het moment dat je boos wordt op de dader, gaat ook alle aandacht weer naar de dader. En zit de beschaamde weer alleen opgescheept met zijn verhaal. Betekent dat dan ‘dat je alles maar goed moet vinden’? Nee, het betekent dat 2 verhalen naast elkaar mogen bestaan. Het weglaten van oordeel biedt veiligheid. - Goedpraten van de dader
Als iemand zijn verhaal doet, en daarmee een situatie schetst waarbij de ander er niet zo fraai uitkomt (zacht uitgedrukt), dan zijn veelvoorkomende reacties:- hij is ook maar zo opgevoed, hij kan er daarom ook niets aan doen
- dat zit nu eenmaal in de cultuur
- hij wist niet beter
- etc. …
Hoewel bovenstaande argumenten mogelijk allemaal waar zijn, is het net als bij het boos worden op de dader, misschien wel helemaal niet de intentie van de beschaamde om de dader zwart te maken. Goedpraten (to reason away) kan net zo pijnlijk overkomen als zeggen: omdat zij er niets aan konden doen, bestaat jouw pijn niet.
Tolerantie
Bij beschaming en beschaamd worden zijn twee realiteiten met elkaar in gevecht. Mijn realiteit versus iemand anders zijn realiteit. Iemand beschamen kan als machtsmiddel gebruikt worden om iemand anders zijn realiteit er niet te laten zijn. Als dat collectief gebeurt, ontstaat er de ‘gevestigde orde’. In een maatschappij waar veel beschaming plaatsvindt, is tolerantie ver te zoeken. Tolerantie wil zeggen: jouw realiteit mag bestaan naast mijn realiteit. In schaamte leef je niet in je eigen realiteit, jouw verhaal mag er niet zijn. Een manier vinden om je verhaal er wel te laten zijn hoeft niet per se te betekenen dat iemand anders zijn realiteit in het gedrang komt.
Geweldloze communicatie
Voor alle mensen die een luisterend oor mogen zijn voor een ander is het boek Geweldloze Communicatie een aanrader: